بند نخست) مقررات کلی
ماده 81- هرکس می‌تواند پس از رسیدن به سن 18 سال تمام نام خانوادگی خود را از طریق انتخاب واژه بلامعارض[1] یا با اجازه از دارنده حق تقدم[2] برای یک بار تغییر دهد. در موارد استثنایی و با ارائه دلایل موجه، رئیس سازمان ثبت احوال می‌تواند با رعایت مقررات، با درخواست تغییر نام خانوادگی برای بار دوم موافقت نماید.
تبصره: انتخاب واژه‌هایی که در محل صدور سند متقاضی دارای معارض باشد، برای نام خانوادگی ممنوع است.
ماده 82- در صورتی که نام خانوادگی پدر تغییر یابد، تغییر نام خانوادگی فرزندان کمتراز 18 سال با درخواست کتبی پدر امکان پذیر خواهد بود. فرزندان کبیر می‌توانند با اخذ اجازه نامه از پدر، از نام خانوادگی جدید وی استفاده کنند.
تبصره 1- افرادی که قبل از سن 18 سالگی نام خانوادگی آنان تغییر یافته است، می‌توانند پس از رسیدن به سن 18 سال، به نام خانوادگی قبلی خود برگردند.
تبصره 2- قیم یا وصی می‌تواند تغییر نام خانوادگی اطفال تحت سرپرستی خود را درخواست نمایند.
ماده 83- تغییر نام خانوادگی و ایجاد حق نسبت به آن از تاریخ اجرای آن در سند سجلی محقق می‌شود.
تبصره: چنانچه متقاضی یا ورثه قانونی او ظرف مدت 6 ماه از تصویب نام خانوادگی پیشنهادی، درخواست اجرای آن را به نمایندگی تسلیم ننماید واژه تصویب شده "بلامعارض" تلقی می‌گردد و هزینه پرداختی به متقاضی مسترد نخواهد شد.
ماده 84- برگشت به نام خانوادگی قبلی تا وقتی ممکن است که شناسنامه با واژه مصوب صادر و تحویل متقاضی نشده باشد.
ماده 85- استفاده از نام خانوادگی زوج برای زوجه در زمان زوجیت با ارائه اجازه نامه از زوج بدون رعایت حق تقدم بلامانع است. در صورت انصراف زوجه و درخواست وی، نام خانوادگی قبلی وی برگشت داده می‌شود.
تبصره: پس از وقوع طلاق یا فسخ نکاح، در صورت درخواست یکی از زوجین، نام خانوادگی زوجه به نام خانوادگی قبلی او برگشت داده می‌شود.[3]
ماده 86- مشمولین بندهای 4 تا 7 ماده 976 قانون مدنی[4] می‌توانند نام خانوادگی قبلی خود را حفظ نمایند.
بند دوم) تغییر کلی نام خانوادگی
الف) موارد مجاز
ماده 87- متقاضی می‌تواند به استناد یکی از موارد زیر تغییر نام خانوادگی خود را درخواست نماید:
- نام خانوادگی از واژه‌های نامناسب باشد. مانند: پالانی، بیچاره، گدا
- نام خانوادگی بیش ازدو کلمه باشد. مانند: خنجری برارعزیزی، فلاح ناگزیرلنگرودی
- نام خانوادگی از واژه‌های خارجی بوده و یا با آن ترکیب شده باشد. مانند: علی اف، چارلتون و جانسون
- نام خانوادگی از کلمات مذموم و مغایر با ارزش های فرهنگ اسلامی‌باشد. مانند: بی دین، شیطان پرست و شاه پرست
- نام خانوادگی از واژه‌های منسوب به مناصب یا القاب و عناوین باشد. مانند: سرهنگ، خان و مهندس
- هرگاه محکومیت جزایی مؤثر برای یکی از افراد خانواده پیش بیاید و داشتن نام خانوادگی موجب ننگ و سرافکندگی باشد.
- تغییر نام خانوادگی به منظور وحدت با نام خانوادگی پدر، جد پدری، فرزند و برادر باشد.
ب) مدارک لازم
ماده 88- ارائه مدارک زیر توسط متقاضی برای درخواست تغییر نام خانوادگی ضروری است:
- تکمیل برگ درخواست تغییر نام خانوادگی (نمونه شماره 17)
- تصویر برابر با اصل صفحات شناسنامه متقاضی
- پرداخت هزینه مربوطه
- سایر مدارک زیر (حسب مورد) :
الف- اجازه نامه کتبی و رسمی دارنده نام خانوادگی و نیز تصویر شناسنامه شخص مزبور (برای افرادی که به منظور وحدت نام خانوادگی اقدام می‌نمایند.)
ب- اجازه نامه کتبی و رسمی از دارنده حق تقدم (در مورد کسانی که می‌خواهند از نام‌های خانوادگی دارای معارض استفاده کنند.) در صورتی که پدر یا جد پدری قبلاً با تحصیل اذن از دارنده حق تقدم، نام خانوادگی خود را تغییر داده باشد، برای تغییر نام خانوادگی فرزندان، اجازه نامه رسمی از پدر یا جد پدری کافی خواهد بود.
ج- اجازه نامه رسمی شوهر (نمونه شماره 10) و تصویر عقدنامه ازدواج (برای بانوانی که متقاضی استفاده از نام خانوادگی همسر هستند.)
د- تصویر برابر با اصل حکم قطعی دادگاه (در خصوص متقاضیانی که به استناد بند 6 ماده قبل درخواست تغییر نام خانوادگی دارند.)
تبصره: پس از دریافت مجوز برای تغییر نام خانوادگی، لازم است متقاضی جهت اعمال نام خانوادگی مصوب، مطابق با ماده 66 دستورالعمل، نسبت به تعویض شناسنامه اقدام نماید.
[1] از دستورالعمل نام خانوادگی:
-نام خانوادگی فرزند در غیر محل صدور سند پدر حتی اگر بلامعارض باشد ایجاد حق نمی‌کند، همچنین در مواردی که نام خانوادگی مادر به فرزند داده شده باشد.
- حق تقدم نام خانوادگی کسانیکه اسناد سجلی شان از اداره ای منتزع و به اداره دیگری ملحق می‌شود مادامیکه نام خانوادگی‌های مزبور از اسناد سجلی شهرستان اولیه استخراج نشده در اداره مذکور بلامعارض نخواهد بود.
- در صورتیکه دارنده حق تقدم نام خانوادگی خود را تغییر دهد، نام خانوادگی قبلی او در قلمرو آن اداره بلامعارض خواهد بود.
-برای فاقدین مستندات سجلی که نتوانند اثبات نسب نمایند، با مراجعه به دفاتر نام خانوادگی و رعایت مفاد این دستورالعمل واژه بلامعارض با واژه دیگری با اجازه دارنده حق تقدم به انتخاب آنان تعیین و اختصاص داده خواهد شد.
[2] ماده 41 قانون ثبت احوال مصوب 1355: حق تقدم نام خانوادگی با رعایت تاریخ تقدم صدور اسناد مختص اشخاصی است که به نام آنان در دفاتر مخصوص نام خانوادگی ادارات ثبت احوال به ثبت می‌رسد و دیگری حق اختیار آن را در آن اداره ندارد مگر با اجازه دارنده حق تقدم و این حق پس از فوت به ورثه قانونی انتقال می یابد. هر یک از وراث می‌تواند شخصی که نام خانوادگی او را اختیار کرده مورد اعتراض قرار داده و تغییر نام خانوادگی او را از دادگاه بخواهد ولی وراث بالاتفاق می‌توانند بدیگری اجازه دهند که نام خانوادگی آنها را اختیار نماید.
[3] دستورالعمل نام خانوادگی مصوب شورای عالی ثبت احوال کشور
[4] بندهای 4 تا 7 ماده 976 قانون مدنی:
4 - کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده بوجود آمده اند.
5 - کسانی که در ایران از پدری که تبعه خارجه است بوجود آمده و بلافاصله پس از رسیدن بسن هیجده سال تمام لااقل 1 سال دیگر در ایران اقامت کرده باشند والا قبول شدن آنها بتابعیت ایران بر طبق مقرراتی خواهد بود که مطابق قانون برای تحصیل تابعیت ایران مقرر است.
6 - هر زن تبعه خارجی که شوهر ایرانی اختیار کند.
7 - هر تبعه خارجی که تابعیت ایران را تحصیل کرده باشد.
تبصره - اطفال متولد از نمایندگان سیاسی و قنسولی خارجه مشمول فقره 4 و 5 نخواهند بود.